ျမန္မာျပည္ရဲ ႔ Ecosystem ကုိမထိန္းရင္ ဗမာေတြေသဖုိ႔သာျပင္ေတာ့။

Ecosystem ဆုိတာက ဗမာလုိ ေဂဟစနစ္လုိ႔ေခၚတယ္။ အဓိပၸါယ္ကေတာ့ ဂေဟေဆာ္သလုိမ်ဳိး တခုနဲ႔တခုကုိခ်ိတ္ဆက္ေပးတဲ့စနစ္ပဲ။ ဥပမာ- အင္းေလကန္ ေရခမ္းတယ္။ ေရခမ္းေတာ့ အင္းေလးကန္ကုိ အမွီျပဳေနတဲ့ လူ၊ ငါး၊ ငွက္ ေတြဒုကၡေရာက္ရတယ္။ ဒီသုံးမ်ဳိးစလုံးက အင္းေလးကန္ရဲ ႔သဘာ၀ကုိအမွီျပဳၿပီးေနရတယ္။ ေရခမ္းေတာ့ ငါးေသတယ္။ အပင္ေသတယ္။ ငါးလည္မရွိ၊ အပင္လည္းမရွိ၊ ေရလည္းမရွိဆုိေတာ့ လူလည္းစားစရာျပတ္၊ ငွက္လည္းနားစရာျပတ္ကုန္တယ္။ ဒီလုိမ်ဳိးတခုနဲ႔တခုခ်ိတ္ဆက္ေနတာက Ecosystem (ေဂဟစနစ္) ပဲ။ ေဂဟစနစ္မွာ ေရ၊ ေန၊ ေလ၊ ေျမ၊ လူ၊ Animal ေတြအားလုံးအက်ဳံး၀င္တယ္။ ဒါက က်ေနာ္နားလည္တဲ့ ေဂဟစနစ္။

ဘာ့ေၾကာင့္ေရခမ္းတာလည္းဆုိေတာ့ အင္းေလကန္ရဲ ႔ေဘးပတ္၀န္းက်င္က Ecosystem တခုလုံးပ်က္စီးေနလုိ႔ပဲ။

ျမန္မာျပည္တခုလုံးရဲ ႔ေဂဟစနစ္လည္းပ်က္စီးေနၿပီ။ ဒါ့ေၾကာင့္ ေရမရွိတာ၊ မုိးအရမ္းရြာတာ၊ ေနပူတာ၊ ေရႀကီးတာေတြျဖစ္လာေနတယ္။ ဒါက လူတုိင္းနားလည္တဲ့ သီအုိရီပဲ။

ျမန္မာ့ႏုိင္ငံရဲ ပတ္၀န္းက်င္ ႏုိင္ငံေတြကုိၾကည့္။ လူဦးေရအမ်ားဆုံးတရုတ္၊ ကုလားေတြရွိတယ္။ ဒီႏုိင္ငံႏွစ္ခုရဲ ႔ Ecosystem ကုိၾကည့္။ တရုတ္ျပည္ဟာ ကမၻာေပၚမွာ ေလထုညစ္ညမ္းမႈ အမ်ားဆုံး၊ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ပ်က္စီးမႈ အမ်ားဆုံးႏုိင္ငံ။ ကမၻာေပၚက စက္ရုံေတြအမ်ားစုဟာ တရုတ္ျပည္မွာသြားၿပီး Made In China လုပ္ကုန္ၿပီ။ အလုပ္သမားေစ်းေပါလုိ႔။ စက္ရုံေတြသြားေတာ့ဘာျဖစ္လဲ။ စက္ရုံနဲ႔အတူ အမိုက္၊ အညစ္အေၾကး၊ အဆိပ္ေငြ႔ေတြပါသြားတယ္။ ဒါေတြက တရုတ္လူဦးေရ သန္းတစ္ေထာင္ကေန သန္းတစ္ရာျဖစ္သြားႏုိင္တဲ့ အေျခအေန။

ကုလားျပည္ကုိလည္းၾကည့္အုံး။ တရုတ္လုိပဲ။ ေနရာတုိင္း ခ်ီးပုံေတြရွိတယ္။ ဗမာေတြလုိပဲ ကုလားေတြလည္း ညစ္ပက္တယ္။ ကုလားျပည္ရဲ ႔သဘာ၀ ပတ္၀န္းက်င္လည္း ကမၻာေပၚက အဆုိးဆုံးႏုိင္ငံေတြထဲမွာပါတယ္။ လူဦးေရထူထပ္တယ္။ ေက်းလက္မွာအရမ္းဆင္းရဲတယ္။ အရမ္းဆင္းရဲေသာျပည္သူေတြရဲ ႔သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ေစာင့္ေရွာက္ဖုိ႔ဆုိတာက သူတုိ႔အတြက္ တေန႔စာထင္းတစ္စီးရဖုိ႔ေလာက္ေတာင္ အေရးမႀကီးဘူး။

ဒီႏုိင္ငံႏွစ္ခုရဲ ႔ Ecosystem မွားယြင္းေနတယ္။ ညစ္ညမ္းမႈေတြရွိေနတယ္။ ေလထု၊ ေရထု၊ ညစ္ညမ္းမႈေတြျဖစ္ေနတယ္။ ညစ္ညမ္းမႈ Pollution ေတြက အၿငိမ္မေနဘူး။ ေလွ်ာက္ဒုိးေနတာ။ ေလထုကေန ေလတုိက္ရင္ဗမာျပည္ထဲကုိ ေရာက္သြားႏုိင္တယ္။ ေျမေအာက္ေရ၊ ေျမေပၚေရကလည္း တျဖည္းျဖည္းေရႊ ႔ေနတာ ၾကပ္ေျပး, အထိမေရာက္ဘူးလုိ႔ ေျပာႏုိင္လား။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေတြ Arsenate လုိ ့ ေခၚတယ္ ေျမေအာက္အဆိပ္ေရေသာက္ၿပီး ေသသြားႏုိင္တယ္။ ေျမေအာက္အဆိပ္ေရနဲ႔ပက္သက္လုိ႔ ရုိဟင္ဂ်ာႏုိင္ငံ (ဘဂၤလားေဒ့ရွ္) ကုိၾကည့္။ အရမ္းေပါတယ္။ ကုလားေတြ ေရဆိပ္မိလုိ႔ေသကုန္တာ နည္းတာမဟုတ္ဘူး။

ဒီ Pollution ေတြဘာ့ေၾကာင့္ျဖစ္လာလဲဆိုေတာ့ လူေတြေစာက္သုံးမက်လုိ႔ျဖစ္လာတာလုိ႔ေျပာရမွာပဲ။ စက္ရုံအလုပ္ရုံေတြက ထြက္တဲ့အညစ္အေၾကးေတြကုိ စနစ္တက်စြန္႔ပစ္ရမယ္။ ဥပမာ -စက္ရုံကုိမေျပာနဲ႔အုံး။ ကားေတြကုိ ဓာတ္ဆီျဖည့္တဲ့ ဓာတ္ဆီဆုိင္ရဲ ႔အညစ္အေၾကး။ ဓာတ္ဆီသုိေလွာင္ကန္ကေန တျဖည္းျဖည္း စိမ့္ထြက္ၿပီးေျမႀကီးထဲကုိေရာက္မယ္။ ေျမႀကီးထဲကေန ေျမေအာက္ေရရွိတဲ့ေနရာအထိေရာက္မယ္။ ေျမေအာက္ေရထဲေရာက္သြားၿပီပဲထား။ ဓာတ္ဆီဆုိင္ရဲ ႔ေဘးနားက အိမ္မွာ အ၀ီစိတြင္းရွိရင္ေတာ့ ေသဖုိ႔သာျပင္ေတာ့။ ဒါက ေျမေအာက္ေရညစ္ညမ္းမႈ။ ဒီဟာေတြဟာ ခ်က္ခ်င္းျဖစ္မလာသလုိ၊ ခ်က္ခ်င္းလည္း ေပ်ာက္သြားတာမဟုတ္ဘူး။ အနည္းဆုံး ၁၀- ႏွစ္ေလာက္ၾကာတယ္။

အထက္က ဥပမာက ႏုိင္ငံတုိင္းမွာရွိတယ္။ က်ေနာ္စုိးရိမ္တဲ့ တရုတ္နဲ႔ ကုလားျပည္က အညစ္အေၾကးေတြဟာ မၾကာခင္ ဗမာျပည္ကုိကူးလာေတာ့မယ္။ ဗမာျပည္ဟာ စက္ရုံအလုပ္ရုံအညစ္အေၾကးတင္ရတာမဟုတ္ဘူး။ လူ,အညစ္အေက်းပါ တရုတ္ျပည္ကေနရေနတယ္။ ဥပမာ - မႏၱေလးကုိၾကည့္။ ယူနန္ II ျဖစ္ေတာ့မယ္။ ဗမာႏုိင္ငံဟာ မိမိရဲ ႔ Ecosystem ကုိ မထိန္းရင္ ေနာင္ႏွစ္ေပါင္း သုံးရာေလာက္ဆုိရင္ ဗမာျပည္၊ ဗမာလူမ်ဳိးရွိေတာ့မွမဟုတ္ေတာ့ဘူး။ ဘာ့ေၾကာင့္လဲဆုိေတာ့ တရုတ္ / ကုလားရဲ ႔အညစ္အေက်းေတြ (Pollution) မိကုန္လုိ႔ပဲ။

Ecosystem ပ်က္စီးေအာင္လုပ္တဲ့ေနရာမွာ အေရးႀကီးဆုံးက Irreversible မျဖစ္ဘုိ႔အေရးႀကီးတယ္။ ဥပမာ - သစ္ပင္ခုတ္လုိက္ရင္ သစ္ပင္ဟာ ၁၀ - ႏွစ္အတြင္းအရြယ္ေရာက္ႏုိင္တယ္။ ေျမႀကီးေအာက္က ေရနံေတြ၊ Gas ေတြအကုန္လုံးကုိ တရုတ္နဲ႔ထုိင္းကုိေရာင္းစားလုိက္တဲ့အခါ ကုန္သြားရင္ ဘယ္လုိလုပ္မလဲ။ ဒါေတြက သစ္ပင္စုိက္သလုိ ၁၀ - ႏွစ္အတြင္းျပန္ၿပီး ျပည့္လာတာမဟုတ္ဘူး။ ဒါကုိ Irreversible လုိ႔ေခၚတယ္...ငတုံးသန္းေရႊရဲ ႔၊ ငအ သိန္းစိန္ရဲ ႔။ ေရာင္းစားဖုိ႔ေလာက္ပဲ စိတ္မကူးနဲ႔။ ဗမာျပည္ရဲ ႔ Ecological footprints ဘယ္ေလာက္ရွိလဲဆုိတာကုိလည္း ေလ့လာအုံး။

ဗမာျပည္ရဲ ႔ Ecosystem နဲ႔ ပက္သက္ၿပီး အခုေလာေလာဆယ္ဘာလုပ္ရမလဲ။ အေျဖကေတာ့ က်ေနာ္တုိ႔ျပန္လည္ေမြးျမဴရေတာ့မယ္။ ေရခမ္းသြားလုိ႔ဆုိၿပီး NLD လုိေကာက္ခါငင္ကာ အပင္ထစိုက္သလုိမ်ဳိးမရဘူး။ အပင္ကလည္း တစ္ရက္အတြင္း ၀ုန္းကနဲ႔ထၿပီး ႀကီးသြားတာမဟုတ္ဘူး။  Long Term Plan ရွိရမယ္။ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္နဲ႔ဆုိင္တဲ့ ဥပေဒေတြကို ထုတ္ရေတာ့မယ္။ ဒါေတြ စနစ္တက် ဗမာျပည္မွာမရွိဘူး။ ရွိတဲ့ ဥပေဒေတြကလည္း ကေဘာက္တိကေဘာက္ခ်ာနဲ႔။ ဥပေဒရွိၿပီး မလုိက္နာရင္လည္း အလကားပဲ။ ေနာက္ၿပီး Instituation ေတြရွိရမယ္။ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ဆုိင္ရာ Research ဌာနေတြရွိရမယ္။ Enviromental Impact Assessement ေတြကုိ အစုိးရက စနစ္တက်အေကာင္အထည္ေဖာ္ရမယ္။ အာ...ဒါေတြေျပာရင္ၿပီးမွာမဟုတ္ေတာ့ဘူး။ က်ေနာ္ေျပာရင္ သန္းေရႊအစုိးရ နားလည္မွာ မဟုတ္ဘူး။ အေသးစိတ္သိခ်င္ရင္ က်ေနာ့္အိမ္လာခဲ့လုိ႔ပဲ ေျပာရေတာ့မယ္။ ထားပါေတာ့။

ဆုိေတာ့ ဗမာျပည္ရဲ ႔သဘာပတ္၀န္းက်င္ပ်က္စီးေနၿပီလုိ႔ လူတုိင္းနားလည္ထားတယ္။ အုိေက...ရတယ္....ထုိင္းလိုေျပာရင္ မိန္႔ပလိုင္(ျပႆနာမရွိဘူး)။ ပ်က္ေနၿပီးဆုိေတာ့ျပင္ရေတာ့မယ္။ ဘယ္လုိျပင္ရင္ေကာင္းမလဲ။ ဒီေနရာမွာ ဥပမာတခုရွင္းျပမယ္။ အေမရိကန္ႏုိင္ငံက ဥပမာ။

" ဒီျဖစ္ရပ္က Air pollution လုိ႔ေခၚတဲ့ ေလထုညစ္ညမ္းမႈ နဲ႔ဆုိင္တယ္။ အေမရိကန္ႏုိင္ငံမွာ Chattanooa လို႔ေခၚတဲ့ၿမိဳ ႔ရွိတယ္။ ၁၉၆၀ မွာ ဒီကိစၥျဖစ္ခဲ့တယ္။ အဲဒိၿမိဳ ႔ရဲ ႔ေလထုညစ္ညစ္မႈဟာ အေမရိကန္မွာ အဆုိးဆုံးပဲ။ သံရည္က်ဳိစက္ရုံေတြက ထြက္တဲ့အေငြ႔ေတြေၾကာင့္ Chattanooa ၿမိဳ ႔ဟာ ေန႔ခင္းေၾကာင္ေတာင္မွာေတာင္ ကားေမာင္းရင္ မီးထုိးၿပီးေမာင္းရတယ္။ မုိးခုိးေငြ႔ေတြဟာ တၿမိဳ ႔လုံးကုိ ေမွာင္ေနတာပဲ။ ဒါ့ေၾကာင့္ ၿမိဳ ႔လူထုဟာ တျခားၿမိဳ ႔ေတြကိုလစ္ေျပးကုန္ၾကတယ္။

၁၉၈၄-ခုႏွစ္မွာ လူထုေခါင္းေဆာင္ေတြ ဒီကိစၥအတြက္ အစည္းအေ၀းေခၚၿပီး၊ လူထုနဲ႔တုိင္ပင္တယ္။ အားလုံးသေဘာတူမႈ Consensus တစ္ခုရတယ္။ ဒါကေတာ့ ဒီၿမိဳ ႔ကုိ သန္႔ရွင္းေအာင္လုပ္ဖုိ႔။

၁၀-ႏွစ္ၾကာၿပီး ၁၉၉၅-ခုႏွစ္မွာ Chattanooa ၿမိဳ ႔ဟာ ေတာ္ေတာ္သန္႔ရွင္းလာတယ္။ စက္ရုံကထြက္တဲ့မီးခုိးေငြ႔ေတြကုိ သုံးညအဆင့္ထိေလွ်ာ့ခ်ႏုိင္တယ္။ ဒီဇယ္နဲ႔ေမာင္းတဲ့ ဘက္စ္ကားေတြ၊ ရထားေတြအစား၊ လွ်ပ္စစ္နဲ႔ေမာင္းတဲ့ ရထားေတြ၊ ကားေတြကုိ အစားထုိးသုံးလာတယ္။ Recycling အစီအစဥ္ေတြအေကာင္အထည္ေဖာ္တယ္။ ၃၅ ကီလုိမီတာေလာက္ရွည္တဲ့ ပန္းၿခံတခုကုိတည္ေဆာက္တယ္။ အဲဒိပန္းၿခံမွာ အပင္ေတြ၊ ပန္းေတြစုိက္တယ္။ ေနာက္ပုိင္းၿမိဳ ႔က ေတာ္ေတာ္စိုျပည္လာတယ္။ က်န္းမာေရးနဲ႔ညီညြတ္လာတယ္။ ၿမိဳ ႔ကေန လစ္ေျပးၿပီး၊ တျခားၿမိဳ ႔မွာ သြားေနၾကတဲ့ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းေတြ၊ လူထုေတြျပန္လာၾကတယ္။ ေနာက္ဆုံး အျခားၿမိဳ ႔ကလူေတြဟာ တစ္ႏွစ္ကုိ လူတစ္သန္းေလာက္အထိ Chattanooa ၿမိဳ ႔ပန္းၿခံကုိလာၿပီးေတာင္ အပန္းေျဖရတဲ့အဆင့္ျဖစ္တဲ့အထိေအာင္ျမင္လာတယ္"

ဒီျဖစ္ရပ္က အတုယူစရာျဖစ္ရပ္ပါ။ ျဖဳတ္, အုံးေႏွာက္နဲ႔စစ္အစုိးရကုိေျပာမယ္။
သူမ်ားႏုိင္ငံေတြရဲ ႔ေကာင္းတဲ့ လုပ္ရပ္ကုိအတုမခုိးခ်င္ရင္ လုပ္စရာတခုပဲရွိေတာ့တယ္။ ဗမာျပည္ကုိ FOR SALE ကပ္လုိက္ေတာ့။ အားလုံးမကုန္ေသးခင္ အခ်ိန္မွီေသးတယ္။

မီွျငမ္း....Miller ရဲ ႔Living in the Enviroment ကုိမီွျငမ္းထားသည္။